طالع سعد سپاهان آذر است شاخص نقشش ، سرای قیصر است
طالع سعد سپاهان آذر است شاخص نقشش ، سرای قیصر است
اصفهان در دوره اشکانیان و سامانیان در عهد اشکانیان که حکومت ایران ملوکالطوایفی بود و بر قسمتهای مهم مملکت حکمرانی که لقب (شاه) داشت فرمانروایی میکرد، اصفهان هم قلمرو یکی از شاهان جزء و یا (ساتراپ) بوده است. پس از روی کار آمدن اردشیر بابکان مؤسس سلسله ساسانی آخرین پادشاه اشکانی اردوان از مدائن بصوب اصفهان متوجه شده و در حدود این شهر ساتراپ یا پادشاه جزء آن (شادشابور) را مقتول ساخته استان اصفهان را متصرف شده است. در دوره ساسانیان اصفهان محل سکونت و قلمرو نفوذ (واسپوهران) یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی که مشاغل عمده و مناسب سلطنتی را دارا بودهاند و مرسوم چنین بوده که حکمرانی مهمترین ناحیه ایران را به ولیعهد کشور میدادهاند تا از آغاز به کشوربانی عادت کند. از مطالعه تاریخ دوره ساسانی چنین برمیآید که از این جهت دو ناحیه ارمنستان و اصفهان بر سایر نقاط کشور ترجیح داشتهاند به این ترتیب که ولیعهد ایران در ضمن اینکه حکمران ناحیهای از ارمنستان بوده، حکمرانی ناحیه اصفهان را هم داشته است یا اینکه ولیعهد حکمران قسمتی از ارمنستان و گاهی حکمران اصفهان میشده است.اصفهان مرکز تجمع سپاه و به منزله دژ مستحکمی در دوره ساسانی به شمار میرفته و شاید به همین جهت بوده است که یزدگرد سوّم آخرین پادشاه ساسانی پس از شکست (جلولاء) به فکر افتاد که مدتی در اصفهان به سر برد. ولی حمله سریع اعراب و پیشرفت شگرف آنان مانع انجام این مقصود گردید و یزدگرد به خراسان پناه برد و چنانکه معروف است در آسیابی به قبل رسید.از آثار دوره ساسانی در اصفهان دو سر ستون به دست آمده است که هر دو دارای نقوش برجسته است.محل پیدایش دو سر ستون مزبور معلوم نیست و در حال حاضر یکی از آنها که سالم است به موزه ایران باستان در تهران انتقال داده شده و دیگری که در یکی از گوشههای آن شکستگی دارد در عمارت چلستون اصفهان موجود است.از دیگر آثار دوره سامانیان آتشگاه اصفهان و پل شهرستان است.