اصفهان

اصفهان شهری قدیمی و کهن است ، عده ای از مورخین بنای شهر را به طهمورث دیوبند سومین پادشاه از سلسله پیشدادیان نسبت داده اند و به گفته برخی از نویسندگان حتی پیش از هخامنشیان نیز اصفهان شهری آباد بوده و بعدأ به صورت اقامتگاه تابستانی پادشاهان هخامنشی در آمده است.
درعهد اشکانیان ، اصفهان مرکز و پایتخت یکی از ایالتهای وسیعی بود که تحت فرمان ملوک اشکانی قرارداشت. در دوره ساسانیان ، اصفهان محل سکونت و قلمرو نفوذ واسپوهران " یا اعضای هفت خانواده بزرگ ایرانی که مشاغل عمده و مناسب سلطنتی در اختیار داشتند ، بود . همچنین در این دوره ، اصفهان مرکز تجمع سپاه و به منزله دژ محکمی به شمار می رفت . شاید به همین علت بود که یزدگرد سوم پس از شکست از اعراب ، مدتی در اصفهان به سر برد .
ولی از آن پس که پیش روی اعراب در خاک ایران سرعت گرفت ، شهر اصفهان نیز پس از نبردی که بین سپاهیان ایرانی و عرب درگرفت با قرار یک جنگ تن به تن بین دو سر دار عرب و ایرانی این جنگ خاتمه یافت و اصفهان از طریق صلح به تصرف اعراب در آمد . مورخین بصره ، فتح اصفهان را در سال 23هجری قمری ثبت کرده اند و برخی هم 21هجری قمری را تأئید کرده اند .
اصفهان مانند دیگر شهر های ایران تا اوایل قرن چهارم هجری قمری تحت سلطه اعراب بود ودر زمان منصور خلیفه عباسی مورد توجه قرار گرفت و به حاکم این شهر ایوب بن زیاد دستور داده شد که در عمران و آبادانی آن بکوشد . به همین منظور در دهکده خوشینان ، حاکم منتخب منصور قصری عالی بنا کرد و با روئی به دور شهر کشیده شد و خوشینان (محدوده فعلی امامزاده اسماعیل ) به یهودیه متصل گشت .
شهر اصفهان در قرون اولیه اسلامی از دو قسمت جی و یهودیه تشکیل میشود . جی در قسمت شرق اصفهان و جوباره (یهودیه ) در قسمت دیگر شهر قرار داشت . سابقه سکونت این قوم در اصفهان به زمان اخت النصر می رسد که آنان را از بیت المقدس به ناحیه جبال ایران راندند و آنان هیچ منطقه ای را در مسیر خود شبیه تر از اصفهان به بیت المقدس نیافتند و در این شهر ساکن شدند ..
در سال 319هجری قمری مرداویج زیاری اصفهان را متصرف شد و آن را به پایتختی برگزید . او نخستین کسی است که بعد از اسلام جشن سده را هرچه با شکوه تر در این شهر برگزار کرد .
در سال 327هجری قمری این شهر به تصرف رکن الدوله دیلمی در آمد و به پایتختی انتخاب شد در قلمرو سلسله آل بویه قرار گرفت .بعد از آن ، شهر اصفهان رونق خود را باز یافت و مرکز تجمع علما ، نویسندگان و شعرا شد و مسجد جامع جورجیر و سر در باشکوه آن به وسیله صاحب اسماعیل بن عباد ، وزیر رکن الدوله بناشد .
حکومت آل بویه در اصفهان پس از یک قرن پایان گرفت و سلجوقیان قدرت را به دست گرفتند درسال 443 هجری قمری اصفهان قلمرو ایالات تسخیر شده طغرل پادشاه سلجوقی گردید . در همین زمان است که حکیم ناصر خسرو قبادیانی در مراجعت از سفر مکه به اصفهان وارد میشود و از اصفهان آن زمان مطالبی را در سفر نامه خو ذکر میکند .
در دوره سلطنت ملک شاه سلجوقی دوران طلائی شهر اصفهان آغاز شد. در این زمان است که خواجه نظام الملک طوسی (وزیر ایرانی بسیار مشهورادوار تاریخی ایران ) با توجه و مراقبت های خاص به آبادی شهر اصفهان و وسعت بخشیدن به قلمروملکشاه ، اصفهان را در مکانی قرار میدهد که پایتخت امپراتوری وسیعی در آن زمان شد که یک حد آن مرز چین و حد دیگر آن دریای مدیترانه بود.
در سال 633هجری قمری نیروهای مغول به شهر اصفهان رسیدند . دراین زمان سلطان جلال الدین خوارزمشاه اصفهان را مرکز تجمع سپاه خویش قرار داده بود . فتح اصفهان به علت حصار مستحکم آن مدتها طول کشید و سرانجام با خیانت شافعیان که با نیروی مغول کنار آمدند تا دروازه های شهر را به روی سپاهیان آنان بگشایند به شرط آنکه پس از ورود به اصفهان حنفیان را قتل عام نمایند، دروازه های شهر به روی سپاهیان جرار مغول گشوده شد و آنها با کمال قساوت از هر دو دسته شافعیان و حنفیان قتل عام کردند.
در عهد فرمانروایان مغول و عصر جانشینان آنان ( ایلخانان ) که تا اواخر نیمه اوِِِّل قرن هشتم هجری به درازا کشید و دوران کوتاه مدت شاهان آل مظفر ، شهر اصفهان بسیار آباد شد و شکوه و عمران گذشته خود را مجدداَ به دست آورد . اما در اواخر این دوره با ظهور تیمور گورکان در آسیای میانه و فتوحات وی و تسخیر ایالات ایران یکی پس از دیگری این شهر مجدداَ مورد تاخت و تازه سپاهان تیمور قرار گرفت .
نوشته شده است از آن جهت که اهالی اصفهان عده ای از عمال تیموریان را که وارد اصفهان شده بودند به قتل رسانده بودند ، تیمور محاصره اصفهان را سخت تر کرد و پس از تصرف این شهر در سال 789هجری قمری به قتل عام مردم اصفهان فرمان داد و مجدداَ اصفهان دچار خسارت و مصیبت های دیگری شد .
در دوره جانشینان تیمور ، ایران تدریجاَ دچار حکومت ملوک الطوایفی شد و درایالات مختلف ایران خاندانهایی به قدرت رسیدند و حکومت کردند که در بین آنها ، حکومت قراقویونلوها و آق قویونلونها در نیمه دوم قرن 9 هجری مهمترین آنها بود و اصفهان مورد حمله و هجوم جهان شاه قراقویونلو قرار گرفت و قتل عام او در اصفهان ، در تواریخ آن زمان در ردیف قتل عام های هولناک و مصیبت بار شهر اصفهان به ثبت رسیده است .
ولی رقیب او امیر حسین بیک ترکمان آق قویونلو با اهالی اصفهان عطوفت ورأ فت بسیار نشان داد و اصفهان را بعد از تبریز که پایتخت اصلی او بود ، به عنوان پایتخت دوم خود اعلام کرد و در آبادی و تعمیر و مرمت ویرانی ها و خرابی های حکام خونخوار قبلی بسیار کوشید وی در محدوده چهارسوی نقاشی فعلی برای خود قصری بنا کرد و در مسجد جامع اصفهان با تعمیرات اساسی که در قسمتهای مختلف آن به عمل آورده از خود نامی نیک به یادگار گذاشته است . در داخل مقرنسهای فوقانی ایوان جنوبی مسجد جامع (صفه صاحب ) و در یک لوحه کاشی ، کارهای نیک او به تاریخ سپرده شده است .
حکومت سلسله آق قویونلوها از سال 882 هجری قمری که سال در گذشت حسن بیک ترکمان است ،تا سال 906 هجری قمری که سال تأسیس دولت پادشاهی شیعه مذهب صفویه به وسیله شاه اسماعیل اول است ادامه یافت . از این سال به بعد با رشادتها و لیاقتهایی که شاه اسماعیل اول صفوی از خود نشان داد بساط حکومت ملوک الطوایفی در ایران آن روز خاتمه یافت و دولت قدرتمند صفوی زمام امور مملکت ایران را بدست گرفت.
شاه عباس اول صفوی در تاریخ 1006هجری قمری پایتخت صفویه را از قزوین به اصفهان انتقال داد.شهری که چهار سال بعد از تکیه زدن به تخت شاهان صفوی در قزوین در سال 1000 هجری قمری ، فرمان ساختن و پرداختن آن را صادر کرد. انتقال پایتخت به اصفهان ، آن گونه که دستور آماده کردن آن را درطول 6 سال داده بود،با شکوه تمام انجام شد. میدان نقش جهان و آثار با شکوه همیشه جاویدان آن ، یعنی مسجد شیخ لطف الله و مسجد جامع عباسی و عمارت عالی قاپو و سردر بازار قیصریه و پل اللهوردی خان و چهار باغ مشهور این شهر که در دنیا نظیر نداشت و بازارها و باغهای تاریخی دیگر که تا دامنه کوه صفه ادامه می یافت در زمان وی ساخته شد.
از همین زمان است که اصفهان مورد توجه کشورهای جهان و به ویژه کشورهای اروپایی قرار گرفت و مبادله سفرا و ورود جهانگردان خارجی به اصفهان شروع شد و این شهر باعنوان نصف جهان انظار عالمان را به خود جلب نمود.
جانشینان شاه عباس صفی و شاه عباس دوم و شاه سلیمان و شاه سلطان حسین نیز در دوره سلطنت خود به ایجاد و آفرینش آثار ابنیه با شکوه دیگر پرداختند. بناهایی مانند مجموعه کاخ های باغ سعادت آباد،پل زیبای خواجو، کاخ هشت بهشت ، کاخ فرح آباد و مدرسه باشکوه چهارباغ که موزه کاشی سازی ایران لقب گرفت ، معرف عظمت معماری و صنایع و هنرهای زیبای عهد صفویه است .
جهانگردان و سیاحان اروپایی که به دربار صفویه رفت و آمد پیدا کردند در سفرهای خود به شرح زیبایی های شهر اصفهان و اوضاع سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی آن پرداخته اند که این مجموعه سفرنامه ها برای مطالعه در تاریخ دوران صفوی از منابع معتبر به شمار می رود.
سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفویه که پس از شش ماه محاصره بدست محمود افغان انجام گرفت بر روند توسعه شهر اصفهان در عصر صفویه نقطه پایانی گذاشت و شهر اصفهان دچار یک دوره انحطاط شد.افاغنه برای تقویت بنیان حکومت ، مرکز شهر را که قسمت اعظم بازار و کلیه کاخهای صفویه و مساجد بزرگ را در برداشت ، با ایجاد بارو محصور کردند. شهر اصفهان در آن عصر دو حصار تودر تو داشت که حصار داخلی بنام باروی اشرفی یا افاغنه معروف بود.
در دوره افشاریه شهر اصفهان رونقی دوباره یافت ولی در عهد قاجاریه به علت انتقال پایتخت به تهران و حاکم شدن ظل السلطان پسر ناصرالدین شاه در اصفهان (1271 هجری قمری ) انحطاط دوباره شهر اصفهان آغاز شد. معروف است که ظل السلطان زمین و مصالح آثار تاریخی شهر را به مردم می فروخت و می خواست به هر ترتیبی که شده مخارج قشون خود را که از واحدهای قوی و منظم کشور بود تأمین کند.
از ویژگیهای اقتصادی شهر اصفهان در دوره قاجاریه درآمد ناچیز زمین و عدم امنیت ملاکین بود. در دوره پهلوی با توجه به شرایط تاریخی و جغرافیایی ، شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت و در بازسازی آثار تاریخی آن کوششهایی به عمل آمد و توسعه صنعتی شهر و منطقه اصفهان آغاز شد .
در دو دهه اخیر شهر اصفهان توسعه فراوانی یافته و نوسازیهای جالب توجهی در آن صورت گرفته است . اصفهان ، امروز یکی از شهرهای بزرگ و سیاحتی ایران و جهان است .