فرزانه توکلى:
دور اما نزدیک
تابلوى مستطیلى شکل که نوشته ى نقره اى رنگش بر روى زمینه ى مشکى آن در نورتند آفتاب تابستان برق مى زند تنها نشانه اى است که حیات و زندگى را پشت یک درب چوبى رنگ و رورفته گوشزد مى کند. اما درون همین خانه ى به ظاهر متروک دنیایى از شوروعشق موج مى زند. راهروى باریک کاهگلى به اتاق کار استاد رفیع هنرمند ملیله ساز اصفهانى ختم مى شود. دیوارها پراز لوح هاى تقدیر است و درمیان آنها تصاویرى ازبهترین ملیله کارى ها به چشم مى‌خورد . صمیمیت و سرزندگى استاد و شاگردانى جوان که یکى پس از دیگرى وارد مى شوند و لباس کارمى پوشند تا با مفتول هاى ظریف طرح ونقش بسازند،باور گسترش رخنه و شکاف سقفى که توان چوب هایش تحلیل رفته را از ذهنت پاک مى کند. اینجا اگرچه به ظاهر فرسوده است ،اما خاطراتى از زمان ازدواج استادتا کنون که دوره‌ى 62سالگى‌اش را مى گذراند درخود نهفته دارد.اینجا هم خانه ى بخت استاد بوده است و هم محل کارش .
توغریبه نیستى
پذیرایى،فنجان کوچک چاى است با کیک دست پخت یکى از شاگردان . بدون احساس غریبه بودن و رفتارهاى رسمى .انگار که سالها تو را مى شناسند و درکنارت نان و نمک خورده اند.
استادمجموعه اى از عکس ها و مجلاتى را که به هنرش پرداخته اند با خود مى آورد وازنمایشگاه بلغارستان مى گوید. اینکه آنها هم بیگانه با هنرملیله نبوده اند و علاقه و تعلق خاصى به آن نشان داده اند.
وقتى برگه هاى آلبوم را یکى یکى ورق مى زنم احساس مى‌کنم حاصل 45سال ظرافت و حوصله و خلاقیت را دردست دارم. بطرى ملیله کارى بیش ازهمه چشم را به سوى خود فرامى خواند. این بطرى که هم اکنون درموزه ى تهران نگهدارى مى شود از 25قطعه و 4500ملیله نقره خالص تشکیل شده است.
زندگى بامفتول نقره و موم عسل
گاه شده است با دید ظریف تر و موشکافانه ترى به انگشتر ،جااستکانى ،قندان و یا میوه خورى نقره اى که دست یک نفر یا روى میز خودنمایى مى کند نگاه کنى و به انسجام سیم هاى ظریف و کوچکى که با حوصله کنار هم چیده شده اند تا یک برگ گل یا بال پروانه را بسازندپى ببرى؟
استاد رفیع سابقه این رشته هنرى را قبل از اسلام و سرچشمه ى آن را اصفهان و زنجان مى داند. قدیمى ترین ملیله ایران به روایت اکثر محققان مربوط به دوره هخامنشى مى شود. اما به دلیل آن که اکثر اشیاء ملیله براى استفاده مجدد ذوب شده اند، نمونه هاى زیادى در دسترس نیست و تنها از دوره قاجاریه مقدارى سرقلیان، گیره استکان و سینى در اندازه هاى مختلف باقى مانده است. نـقـــوش رایـــج در ملـیلــه کــارى را بیشتـردنـدانـه، تـابیـده ،جقـه، یـا بتـه ترمه،ریزه جقه و.... تشکیل مى دهند.
قبلا این هنر به شبکه کارى معروف بوده و حدود بیست سال مى شود که به ملیله سازى تغییر نام داده است. اساس کــارملـیلــه سـازى را نـقـره تـشـکـیـل مى‌دهد.نقره مصرفى در ملیله سازى داراى عیار 100 است . ولى براى ساختن دسته یا پایه ظروف که میبایست داراى استحکام بیشترى باشند معمولاً نقره با عیار پایین تر را مورد استفاده قرار میدهند . نقره هاى ایرانى یک تکه هستند که با حرارت آب مى شوند تا به صورت مفتول درآیند.
نورد دستگاه کوچکى است که مفتول را همچون موى بافته شـده نـقـش و تـاب مـى دهدو سپس براساس قالب بندى سیم ها شکل پیدا مى کند و درکنارهم روى مستطیل آهنى چیده مى شوند تا موم عسل نقره سیماب گون را شیرین کند و گره هاى کوچک در دلش نقش و طرح زند. پودر نقره یا به اصطلاح )سواله( وسیله اى براى جوش دادن قاب یک طرح به نقش هاى درون آن است. کار تقریبا از نیمه گذشته اما هنوز روح به آن دمیده نشده تا همچون ماه بدرخشد و دلربایى کند. وجود ظرف هاى شوره زده کنار دیوار و جوهر گوگرد اکنون روشن مى شود. براى سفید شدن روى اثر خلق شده و زدودن سیاهى فرچه و شوره و گوگرد به کمک مى آیند. سپیدى صورت این نوزاد تازه متولدشده به آفتاب رو به زردى مى رود. رمز کار در خاک اره است. نقش هاى گل و پروانه و مرغ و اسلیمى در خاک اره مـدفـون مـى شوند تا به دور از چشم آفتاب از سفیدى بدرخشند.
استاد رفیع یکى از شاهکارهاى هنر ملیله سازى را درب داخلى مدرسه چهارباغ مى داند که دایره هاى تودرتوى آن به ظرافت و زیبایى معروف است .اما در دوره هاى قبل ازاسلام به سبب رواج استفاده از ظروف گران قیمت توسط طبقات ثروتمند، صنعتگران فلز کار، به ویژه زرگران و نقره کاران تمامى توجه خود را براى زیباتر ساختن ظروف بکاربردند و سعى کردند تا به آنها حالتى زینتى بدهند.از طرفى هم با تاراج اسکندر و سپاهیان او،از ظروف و اشیاء فلزى گران قیمت این دوره که غنایمى کم وزن و پر بها بودند، اثر چندانى باقى نمانده، ولى گاه در کاوش هاى باستان شناسى نقوش ملیله کارى بر روى آثارى چون گنجینه جیحون، همدان و شوش دیده شده است. استاد علاوه برآموزش درهمین خانه ى قدیمى صمیمى در دانشگاه هنر و پیام نور هم شاگردانى را تربیت مى کند.او هنر را یک کار ذهنى و خدایى مى داند. عشقى که با تشویق و تکریم صد چندان مى شود و به اوج مى‌رسد. او خود دلیل اصلى استمرار و پافشارى دراین هنر را مـوفقیت دراولین نمایشگاه چهلستون معرفى مى کند و مى‌گوید: اگر این تشویق و توجه نبود به طور جدى این هنر را پیگیرى نمى کردم.
ملیله سازى یا ملیله دوزى
آنقدر غرق در تارو پود شیرین گل و پروانه هاى نقره اى شده ام که گذرزمان را حس نکرده ام . نزدیک ظهر است . با استاد رفیع به اتاق هنرجویان مى روم . یکى سفره ى هفت سینش را نشان مى دهد و دیگرى از حلقه ى ازدواجش که با هنر دستانش ساخته و پرداخته مى گوید.
وقتى سراغ ازطرح هاى روى پارچه ترمه یا مخمل را مى‌گیرم استاد تفاوت میان ملیله سازى و ملیله دوزى را برایم شرح مى دهد. ملیله دوزى دوخت مفتول هاى فنرمانند تو خالى برروى پارچه است و ملیله سازى همه ى آنچه که امروز من در دنیایش سفرکردم. بچه ها درکنارهم درهمین خانه ى قدیمى صمیمى تدارک سفره ى ناهار را مى بینند. عصر و زمان دامن کشیدن آفتاب همه سبد سبد گلهاى نقره اى را درکنار ستون هاى چوبى و باغچه سرسبز حیاط رو سفید مى کنند تا در هر منزل و مکانى خوش بدرخشد و ماندگارشود.