تکیه میرفندرسکی
تکیه میرفندرسکی در شمال غربی گورستان تخت فولاد از تکایای ممتاز و منحصر به فرد این قبرستان می باشد. اصل وجود تکیه از اوایل صفویه و شاید به قرون هشتم و نهم مقارن با تکیه بابارکن الدین برسد که اساس اولیه آن به صورت مقبره و خانقاه درویشان بوده که شاردن هم به آن اشاره دارد. شهرت این تکیه به واسطه وجود مزار عارف و فیلسوف برجسته زمان شاه عباس اول میر ابوالقاسم فندرسکی متوفی 1050 هـ .ق می باشد.
مجموعه این تکیه شامل یک صحن مستطیلی چهار ایوانه با محور شرقی، غربی و حجره هایی در اطراف و سردری زیبا در جبهه جنوبی با قطاربندی های زیبایی که به رنگ اخرایی قلم گیری شده است.
سبک معماری تکیه صفوی می باشد شامل طاق و چشمه و فضاهای محصور کننده.
در جبهه غربی اتاقی با ارسی سه دری و گوشواره هایی در طرفین قرار داشته که در اواخر عهد قاجار با تیغة آجری مسدود شده است. این اتاق ظاهراً محل عبادت و خلوت نشینی میر فندرسکی بوده که قبر وی نیز به صورت سکویی مرمرین مقابل آن در صحن تکیه واقع شده است. بر دیوار این اتاق کتیبه ای به خط میر عماد حسنی استاد برجسته خوشنویسی متوفی 1020هـ .ق به زیبایی گچبری شده که غزلی از حافظ می باشد با مطلع« روضه خلد برین خلوت درویشان است».
این تکیه تغییرات و الحاقاتی داشته از جمله در جبهه جنوبی که به صورت تکیه ای مجزا مدفن بختیاریها می باشد.
از عناصر ارزشمند معماری و هنری این تکیه، سقاخانه ای در جبهه جنوبی با مشبک آجری لعابدار که در طول زمان تخریب شده بود و به تازگی مرمت شده است و همچنین سنگابی مکعب شکل از عهد صفوی می باشند. درختی کهنسال که خشکیده شده نشانگر فضایی مصفا به صورت باغی مشجر و زیبا با حوضی بزرگ در وسط که از نهر 250 مشروب می شده، است که بخشی از آن در نیمه غربی صحن تکیه باقی مانده است.
بزرگانی در این تکیه آرمیده اند از جمله:
-عباس بهشتیان محقق و مؤلف گرانمایه متوفی 1408هـ .ق
-سید روح ا... کشفی ادیب و شاعر، متوفی 1382هـ .ق
-میرزا تقی خان حکیم باشی« سرتیپ» ادیب محقق و روزنامه نگار متوفی 1303هـ .ق
-میرزا محمد حسین عنقا شاعر و هنرمند خوشنویس، متوفی 1308هـ .ق
__________________
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 
تکیه صاحب روضات
تکیه صاحب روضات که به تکیه چهارسوقی هم معروف است در قسمت جنوب غربی گورستان تخت فولاد است. از شمال به مسجد مصلی و در جهت شرقی به تکیه سید رضی منتهی می شود. با توجه به وجود سنگ قبری از عهد صفوی به سال 1094 هـ .ق متعلق به ملا حسن دیلمانی، قدمت تکیه به دوره صفوی می رسد. در سال 1313ق که علامه آقا سید محمد باقر موسوی خوانساری چهارسوقی ( صاحب روضات) از اخلاف ملا حسن دیلمانی وفات یافت و در این تکیه به خاک سپرده شد به همت سلیمان خان رکن الملک شیرازی و تلاش فرزندانش بقعه ای آجری بر سر قبر او بنا شد و بعد از آن فرزندان و نوادگانش در همان تکیه مدفون شدند. در ضلع جنوبی تکیه مسجدی جهت برپایی مراسم عزاداری و اقامة نماز بنا گردید و در طی پنجاه سال اخیر در اطراف صحن تکیه اطاق هایی ساخته شد که در سال 1379 به منظور هم سطح سازی و محوطه سازی تکیه، این اتاق ها از سوی دفتر مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد برچیده شد. مهمترین امتیاز این تکیه وجود قبور بسیاری از بزرگان و مشاهیر است از جمله:
1-آقا میرزا سید محمد باقر موسوی چهارسوقی مورخ و عالم رجال و مجتهد برجسته صاحب "روضات الجنات" .
2-میرزا عطاء ا... چهارسوقی فرزند صاحب روضات عالم و فقیه زاهد صاحب "مفتاح الروضات".
3-ملا محراب گیلانی عالم و عارف وارسته
4-میرزا حسین کشیکچی «هالو» از یاران امام زمان
5-عباسعلی خرم لنبانی ادیب و شاعر
__________________
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه ریزی

تکیه ریزی در منتها الیه جنوبی تخت فولاد قرار گرفته و احداث خیابان سعادت آباد که از میان تخت فولاد عبور کرده موجب افتراق این تکیه با تخت فولاد شده است .
این تکیه توسط حاج محمد حسین کازرونی بر سر مزار شیخ مرتضی ریزی فقیه عالیقدر متوفی 1329 هـ.ق احداث گردیده است واز جمله تکایای قاجاری به شمار می آید .
تکیه مشتمل بر صحن مربع گونه می باشد با حجراتی در اطراف و بقعه ای در وسط که حجره های اطراف همگی برچیده شده اند . بقعه با پلانی هشت ضلعی بر روی سکویی قرار گرفته که هشت وجه به صورت مشبک آجری ساخته شده است و مسقف به گنبدی آجری که از بیرون و درون با کاشی های سبز رنگ زینت یافته است .
پس از احداث این تکیه تجار و اعیان در پیرامون آن اتاقها و حیاط هایی احداث نمودند که در حال حاضر همگی تخریب شده و تنها در ضلع جنوبی پشت دیوار تکیه ، تکیه حاج فاتح الملک قرار دارد .
در این تکیه بزرگانی آرمیده اند از جمله :
آخوند ملا محمد حسین فشارکی عالم و فقیه عالیقدر متوفی 1353 هـ.ق
ملا محمد جواد آدینه ای فیلسوف و حکیم گرانمایه متوفی 1339 هـ.ق
ملا لطف الله شمس الواعظین عالم جلیل و واعظ خبیر متوفی 1356 هـ.ق
محمد حسین میرزا خاقانی « فصیح » ادیب و شاعر توانا متوفی 1333 هـ.ق
میر محمد مهدی خلیقی پور هنرمند خطاط متوفی 1371 هـ.ق


 
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه بروجردی
تکیه بروجردی در جنوب اراضی تخت فولاد و در شرق تکیه ریزی قرار دارد. این تکیه پس از وفات فقیه و مجتهد عالیقدر حاج میرزا ابولحسن برجردی طباطبایی به سال 1348 ه.ق ایجاد گردید.
این تکیه صحن بزرگی داشته و در چهار طرف آن اتاق هایی توسط متمولین و تجار ساخته شده است که همگی تخریب شدند.بقعه آجری به سبک قاجاری با پلان هشت ضلعی در وسط تکیه قرار دارد،که با مشبک های آجری محصور شده است.
برخی مدفونین در این تکیه عبارتند از:
1-شیخ احمد بیدآبادی فقیه و مجتهد برجسته متوفی 1357 ه.ق
2-سید صدر الدین طاهلی کوپایی حکیم،مفسر و ادیب عالیقدر متوفی 1372 ه.ق
3-حاج شیخ ابوالقاسم زفره ای«حاج آخوند»عالم و جامع علوم معقول و منقول متوفی 1352 ه.ق
4-میرزا محمد تقی ادیب طوسی فاضل و ادیب و روزنامه نگار متوفی 1362 ه.ق
5-بانو ربابه الهی شهرکی عالم فاضله متوفی 1400 ه.ق
6-سید محمد صمصام از سادات کریم النفس متوفی 1359 ش
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه امین التجار
تکیه امین التجار در حاشیه خیابان سعادت آباد و جبهه غربی تکیه آقا محمد بیدآبادی از جمله تکایای اواخر دورة قاجار می باشد که توسط سید محمد علی امین التجار ( متوفی 1326هـ .ق) پدر بانو مجتهده امین ایجاد گردیده است. این تکیه از تکایای خصوصی تخت فولاد به شمار می آید و وسعت کمی دارد.
اهمیت تکیه امین التجار( تکیه امین) به واسطه وجود قبر عالمة پارسا بانو مجتهده نصرت بیگم امین می باشد. این یگانه دهر که از بزرگان علم و عرفان زمان خود بود، اول رمضان 1403هـ .ق مطابق23 خرداد1362ش چشم از جهان فرو بست و در آرامگاه خانوادگی شان( تکیه امین التجار) در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد. بر سر مزار این عالمه بی همتا بقعه ای شکوهمند بنا گردیده است آجری با سردری مزین به کتیبه ای کاشیکاری مشتمل بر آیات قرآن و داخل بقعه نیز از تزئینات کاشیکاری برخوردار می باشد. سبک بنا که تلفیقی از معماری مدرن و سنتی می باشد، نماد حجاب و پوشش زن مسلمان است.
از دیگر آرمیدگان در این تکیه:
1-حاج میرزا حبیب ا... امین التجار متوفی 1369هـ .ق که از سیاست مداران و بزرگان اصفهان بوده و پنج دوره نمایندگی مردم اصفهان را در مجلس
عهده دار بوده است.

2-حاجیه خانم عفت الزمان افتخار امین متوفی 1397هـ .ق از زنان عالمه و دانشمند قرن چهاردهم و از شاگردان بانو امین صاحب کتاب « چهل حدیث امین».
__________________
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه آقا حسین خوانساری
تکیه آقا حسین خوانساری ( قبه العلماء) در قسمت جنوب غربی گورستان تخت فولاد از زیباترین و بهترین تکایای تخت فولاد می باشد که از جهت شرقی به تکیه مادر شاهزاده ( شیخ محمد تقی رازی) و جهت غربی و ورودی آن به طرف خیابان فرعی مصلی می باشد. این تکیه به سال 1099 هـ .ق که آقا حسین خوانساری وفات یافت و در آنجا دفن شد، ایجاد گردید و به فرمان شاه سلیمان صفوی بقعه ای شکوهمند بر سر مزار این فقیه و عالم بلند مرتبه بنا شد که دارای سردر مقرنس کاری و گنبدی کاشی کاری شده می باشد و از زیباترین و نفیس ترین نمونه های معماری و هنری دوران شاه سلیمان به شمار می رود. در دوره قاجار این تکیه و بقعه توسط حاج محمد تقی تاجر نقشینه مرمت شد و تزئیناتی نیز در داخل بقعه همچون نقاشی هایی با موضوعات مذهبی در همین زمان انجام گرفته است. از دیگر عناصر هنری سنگ قبوری مرمرین که به خط ثلث و نستعلیق عالی حجاری شده اند.
به علت کثرت علمای مدفون در بقعه، آن را قبه العلماء یا گنبد العلماء هم می نامند . از جمله بزرگان مدفون در این تکیه:
1-آقا حسین خوانساری از مفاخر فقه و حکمت در عصر صفوی
2-آقا جمال الدین خوانساری فقیه و عالم برجسته عصر صفوی
3-ملا محمد باقر فشارکی
4-زین العابدین اشرف الکتاب خوشنویس عصر قاجار
5-میر عبدالعال نجات ادیب و شاعر

__________________
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه بید آبادی
مقبره آقا محمد بیدآبادی از جمله بقاع و تکایای جنوب غربی گورستان تخت فولاد که در اصل صحن شرقی تکیه خوانساری می باشد. پس از وفات آقا محمد بیدآبادی حکیم و عارف و فقیه برجسته اصفهان در به سال1198هـ .ق بنا به وصیت خودش در نزدیک قبر میر معصوم خاتون آبادی که قبر پدرش هم در آنجا قرار داشت به خاک سپرده شد. این عارف بلند نظر که بی اعتنای به ذخارف و ظواهر دنیوی بود وصیت نمود که بقعه و آرامگاهی بر سر مزارش بنا نگردد.
اما پس از 120 سال از رحلت وی در فاصله های 24-1319 به دستور میرزا سلیمان خان رکن الملک شیرازی بقعه ای چهارگوش و آجری بر سر مزارش بنا گردید. این بقعه با گذشت زمان دچار تخریب و فرسودگی شده بود.
در سال 1382هـ .ش از طرف مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد تجدید بنا و مرمت شد. کتیبه سنگ مزار آقا محمد بیدآبادی که به خط زیبای آقا محمد کاظم واله از جاذبه های هنری این تکیه می باشد.
این بقعه محل دفن بزرگانی می باشد همچون:
1-آقا محمد بیدآبادی عارف، فقیه و فیلسوف
2-ملا محمد رفیع گیلانی فقیه و عالم پدر آقا محمد بید آبادی
3-شیخ عبدالوهاب قاضی از سلسله مشایخ بیدآبادی
4-شیخ محمود مفید عالم و فقیه و مدرس فلسفه و حکمت و...
__________________
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه شیخ محمد تقی رازی(مادر شاهزاده)
از جمله تکایای ارزشمند و تاریخی تخت فولاد تکیه شیخ محمد تقی رازی یا مادر شاهزاده می باشد که در بخش جنوب غربی تخت فولاد و شمال تکیه خوانساری قرار گرفته است.
اصل تکیه به پیش از دوره قاجار می رسد که اسباب مرمت و تزئین و ساخت بقعه توسط آقا شیخ محمد تقی رازی فقیه و مجتهد عالیقدر متوفی 1248 ه.ق به خواست و وصیت مریم بیگم دایه سیف الدوله قاجار متوفی 1246 ه.ق انجام گرفت.
سبک معماری تکیه صفوی می باشد و مشتمل بر صحنی مربع شکل چهار ایوانه است و جبهه شمالی که سردر زیبای ورودی را نیز شامل می شود مهمترین جبهه بنا می باشد.
سر در که به صورت نیم هشتی به طرف بیرون کشیده شده مزین به مقرنس هایی زیبا و ظریف گچی و گره های آجری و معقلی زیبا است.
در جبهه غربی تنها ایوانی عنصر معماری است که در زیر آن فضایی می باشد سرداب گونه که چله خانه می نامندش. که قبر آقا میرزا جواد حسین آبادی فقیه و محقق متوفی 1312 ه.ق می باشد.
بقعه در مرکز صحن با پلان هشت ضلعی با هشت ستون سنگی حجاری شده و سقف آن گنبدی است مقرنس کاری شده،پیرامون بقعه با مشبک های آجری گرفته شده که نور از این مشبک ها به وجهی نیکو بر روی سنگهای زیبای قبور می تابد.
وجود الواح قبور ارزشمند به خط استادان بنام خوشنویسی از دیگر جاذبه های این تکیه است. این تکیه مدفن بزرگانی چون
1-شیخ محمد تقی رازی مدرس و مجتهد برجسته دوره قاجار و جد خاندان نجفی متوفی 1248 ه.ق
2-آقا سیدزین العابدین خوانساری عالم فاضل متوفی 1275 ه.ق
3-میرزا ابولحسن سلطان الاطباء طبیب حاذق متوفی 1269 ه.ق
4-حاج سید محمد جواد صدر عاملی عالم و فقیه عارف متوفی 1347 ه.ق
5-زهرا بیگم عاملی بانویی عالم و دانشمند
6-حاج محمد صادق تخت فولادی عارف ربانی متوفی 1290 ه.ق
__________________
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه بابارکن الدین
آرامگاه بابارکن الدین با گنبدی ترکین و فیروزه ای در حاشیه خیابان سعادت آباد با چشم اندازی زیبا، از عناصر شاخص معماری تخت فولاد به شمار می آید که بر سایر ابنیه موجود در تخت فولاد اشراف دارد.
بنای تکیه به عهد ایلخانان بر می گردد که محل عبادت و ریاضت بابارکن الدین عارف نامدار عصر ایلخانی بوده که پس از وفات به سال769هـ .ق در همان جا به خاک سپرده شده است و بقعه ای بر سر مزارش بنا گردیده که در عهد صفوی تجدید بنا و مرمت شده است.
سبک معماری بنا رازی و از نوع مرسوم عهد ایلخانی می باشد. بقعه با پلانی 5 ضلعی که صحنی مخمس با پنج ایوان همسان را شامل می شود که ایوان شرقی محل قبر بابارکن الدین می باشد. سقف بنا گنبدی دو پوش می باشد که پوش داخلی آجری مدور و پوش خارجی به صورت رک دوازده ترک که با کاشی های فیروزه ای، سیاه و سفید پوشیده و مزین به نقوش و طرح های اسلیمی می باشد.
سردر ورودی تکیه که در پیشخوان شمالی قرار گرفته دارای کتیبه ای است به خط ثلث محمد صالح مولوی اصفهانی. نمای بیرونی بقعه که به علت اضافه شدن پیشخوان شمالی، هفت ضلعی می باشد به صورت طاق نماهایی با لچکی های منقوش و کاشی کاری شده چشم را می نوازد. اتاق هایی در طرفین پیشخوان ورودی و سنگابی مکعب شکل در مقابل اتاق ضلع شرقی قرار دارد.
بنایی آجری به سبک معماری صفوی در جبهه شمالی تکیه که برخی آن را چله خانه
می نامند از دیگر جاذبه های ان تکیه می باشند.

این تکیه مدفن بزرگانی است همچون:
-مسعود بن عبدا... بیضاوی، عارف برجسته قرن هشتم متوفی 769 هـ .ق
-میرزا حسن خان جابری انصاری مورخ، محقق و ادیب متوفی 1376هـ .ق
-ملا محمد علی نوری مازندرانی عالم و عارف جلیل القدر، متوفی 1253هـ .ق
-ملا حسن نائینی آرندی عارف کامل و عالم ربانی متوفی 1270هـ .ق
-جواد مجدزاده صهبای کرمانی ادیب و فرهنگی، متوفی 1364هـ .ق




__________________
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه خاتون آبادی
از جمله تکایای ارزشمند بازمانده از عصر صفوی تکیه خاتون آبادی می باشد که خصلت مسجد و مدرسه را هم داراست.
این تکیه توسط میر محمد اسماعیل خاتون آبادی از بزرگ ترین علماء و حکمای عهد صفوی بنا گردید. وی در این تکیه اقامت نموده و به تدوین و تألیف تفسیر بزرگ قران پرداخت و پس از وفات به سال 1116هـ .ق در همان حجره ای که مدرسش بود، دفن گردید.
ضلع غربی این تکیه از چند طبقه تشکیل شده: طبقه زیرین به صورت سردابی محل قبر حاج میرزا حسین نایب الصدر از فقها و مجتهدین عالیقدر متوفی 1326هـ .ق و طبقه همکف به صورت صحنی با حجره هایی در اطراف که اتاق اصلی و محل قبر خاتون آبادی در جبهه غربی قرار دارد. طبقه فوقانی قبر به صورت اتاقی بزرگ و و مصفا و سه ایوانه که بر بالای حجره اصلی و مرقد خاتون آبادی قرار گرفته و گنبد بقعه نیز بر روی همین اتاق واقع شده است. این گنبد که از نوع گنبدهای پیازی شکل می باشد کاشیکاری زیبایی دارد و تداعی کنندة گنبد زیبای مدرسه چهارباغ است. در ضلع جنوبی، مسجد تکیه به صورت شبستانی با محراب مقرنس کاری شده، قرار گرفته است.
این تکیه از ضلع جنوب شرقی از طریق دالانی به تکیه آغاباشی که از تکایای عهد قاجار و مدفن دراویش پاقلعه ای که از اعقاب خاتون آبادی هستند، راه دارد.
از دیگر مدفونین این تکیه:
- میر محمد باقر خاتون ابادی ملاباشی، از مجتهدان طراز اول زمان شاه سلطان حسین و متوفی 1127هـ .ق.
__________________
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
تکیه سیدالعراقین
تکیه سیدالعراقین واقع در ضلع شرقی تکیه خاتون آبادی در محور تاریخی میر فندرسکی-واله از تکایای زیبا و مصفای تخت فولاد می باشد که در دوره معاصر ایجاد شده است.
این تکیه پس از وفات فقیه و مجتهد و مدرس برجسته میر سید عبدالحسین خاتون آبادی ملقب به سیدالعراقین در سال 1350 ه.ق احداث شد و آرامگاهی در وسط تکیه بر سر مزار این عالم برجسته بنا گردید . بقعه دارای پلان هشت ضلعی است که چهار وجه آن با مشبک آجری و چهار وجه به طور کامل با آجر ساخته شده و سقف آن با معماری زیبا شامل یک گنبد مرکزی و چند طاق چشمه ضربی می باشد.
این تکیه از لحاظ بناها و حجره ها ی موجود پر تراکم ترین تکیه تخت فولاد به شمار می رود که بخش اعظم این اتاق ها از بین رفته و در حال حاضر نیز چند بنا و بقعه در آن به چشم می خورد.از جمله آرامگاه استاد جلال تاج اصفهانی که به صورت چهار طاقی با گنبدی زیبا می باشد و آرامگاه خاندان نیک پی در جبهه جنوبی تکیه با دو گنبد زیبا یکی هرمی شکل و پوشیده از کاشی های مزین به نقوش اسلیمی و دیگری مدور آجری که در حال حاضر این بنا مرمت شده وبه گنجینه سنگ نبشته های تخت فولاد تبدیل شده است .
از مدفونین در این تکیه :
میر محمد صادق خاتون آبادی فقیه و مجتهد عالیقدر متوفی 1348 ه.ق
شیخ محمدرضا حسام الواعظین ادیب،واعظ و هنرمند خطاط متوفی 1381 ه.ق
عباس خان شیدا شاعر وادیب متوفی1369 ه.ق