اصفهان در دوره ملکشاه

ملشکاه به هر جهت بزرگترین سلاطین سلجوقی استاد و دولت سلجوقیان در عهد او به منتهای وسعت و عظمت خود رسیده است. چه از حد چین تا مدیترانه و از شمال دریاچه خوارزم و دشت قبچاق تا ماوراء یمن به نام او خطبه می‌خوانند و امپراتور روم شرقی و امرای عیسوی گرجستان به او خراج و جیزه می‌دادند و اصفهان درعهد او و خواجه نظام‌الملک از مهمترین بلاد دنیا و یکی از آبادترین آنها بوده و این پادشاه و وزیر و عمال و اعیان دیگر سلجوقی به ساختن ابنیه‌های بزرگ پرداختند که هنوز تعدادی از آنها برجاست. ملکشاه بعد از قبل پدر خود الب‌ارسلان رسما"اصفهان را به پایتختی خویش انتخاب نمود و عمارتهای بسیار از کوشکها و باغها به دستور او به وجود آمد. مانند: باغ کاران، باغ فلاسان و باغ احمد سیاه، باغ بکر، قلعه شهر و دز کوه، مهمّترین این باغها " باغ کاران" بوده است که دو قصر داشته یکی مشرف بر زاینده‌رود و دیگری به طرف میدان شهر و بین آنها قلعه‌ها و عمارات قرار داشته است. می‌گویند محله خواجوی امروز قسمتی از باغ کاران دوره ملکشاه سلجوقی است.باغ کاران تا قرن هشتم هجری نیز شهرت دوره سلجوقی بوده است. زیرا در سال724 به وسیله استاد سطرالدین هروی در "نسخه فردوس اعلی اصفهانست اصفهان" قصیده‌ای در وصف اصفهان چنین یاد می کند: هر که را بیتی همه لطف است و احسان و کرم هر کجا باشی همه آب است و باغ و بوستان آب حـیوان اسـت گـویـی پیـش بستـان ارم زنـده‌رود او کـه دارد باغ کران بر کران "و حافظ از اصفهان چنین یاد می کند": گــرچــه صـد رود اسـت در چشمـم مـدام زنــده‌رود و بــاغ کــاران یــاد بــاد از مهّمترین آثار دوره ملکشاه سلجوقی یکی گنبد خواجه نظام‌الملک است و دیگری گنبد تاج‌الملک که در مسجد جامع اصفهان می‌باشد گنبد خواجه نظام‌الملک در طرف جنوب اصفهان و تاج‌‌الملک در شمال مسجد که هر دو گنبد به شیوه ساختمان آتشکده ها بنا شده است. و کلا" مهّمترین بنای تاریخی ایران از دوره سلاجقه با اضافات و الحاقات سلسه‌های بعد از سلاجقه تا عصر حاضر، مجموعه‌ای از سبکهای مختلف معماری و تزئینی چهارده قرن تاریخ اسلامی ایرانی است "تحولات خطوط مختلف کوفی انواع خط ثلث، نستعلیق و خطوط فراوان بنایی را در الواح و کتیبه‌های این مسجد می توان مطالعه نمود." و مدرسه خواجه نظام‌الملک که این مدرسه در محله دردشت و نزدیک به مسجد جامع بوده است ولی امروزه وجود ندارد.