کمی درخصوص روستای ابیانه

 روستای ابیانه در بیست و شش کیلومتری جاده کاشان به نطنز و در انتهای دره هنجن، در دامنه کوههای کرکس قرار دارد. روستای ابیانه دارای ویژگیهای خاص است که آنرا از سایر روستاهای همجوار متمایز می‌سازد و جزو آن دسته از روستاهای کمیابی است که امروزه در کشور ما یکپارچگی و وحدت خود را چه از نظر طرحهای زیبای ساختمانی، بافت روستایی و چه از نظر زبان و سنن و آداب و رسوم حتی فرم لباس محلی در مقایسه با تمدن امروز حفظ کرده است.
    ابیانه مانند اغلب روستاهای کوهستانی در طرف شمال و در دامنه کوه ایجاد شده و خانه‌های خشتی و گلی آن که بیشتر از زمان ساسانی، ایلخانی، تیموری، صفوی، افشار و قاجار باقی مانده‌اند و به علت استفاده از خاک رس قرمز رنگ، یک دست صورتی و قرمز رنگ است. این خانه‌ها به علت استفاده از شیب تندکوه و ارتفاع مناسب ساختمانها‌، هر کدام دارای دید کامل به دره و کوه مقابل می‌باشند. اغلب خانه‌ها نیز فاقد حیاط هستند.
    ابیانه مجموعه‌ای است که تمام بناهای آن اعم از هفتصد خانه قدیمی، مساجد و قلعه‌ها، همه و همه جزو آثار تاریخی می‌باشند از بناهای تاریخی عمومی در ابیانه می‌توان به مسجد پرزله با تاریخ هفتصد و یک هجری، مسجد حاجتگاه با تاریخ نهصد و چهل و نه هجری، مسجد جامع مورخ به سال هفتصد و هفتاد و شش هجری و امامزاده یحیی و عیسی از دوره قاجار اشاره کرد. قلعه پل، قلعه یسمون، قلعه هرده، دژ آتون از دیگر بناهای تاریخی این روستا محسوب می‌شوند.
    اما نکته جالب توجه در مورد این روستا این است که اکثر جوانان این روستا به شهر مهاجرت کرده و جز تعدادی از زنان ومردان سالخورده در این روستا با افراد دیگری برخورد نمی کنید . این زنان و مردان سالخورده با روی باز پذیرای گردشگران هستند و از آنان پذیرایی و مهمان نوازی می کنند .گزارش تصویری زیر از زنان سالخورده روستا ابیانه می باشد . 
    

پیشینه تاریخی روستای ابیانه :

تاریخ مندرج بر روی دربهای قدیمی و فرم بناهای تاریخی و سایر شواهد موجود، قدمت ابیانه را بیش از هزار سال نشان میدهد. در شبستان مسجد جامع محراب منبت کاری چوبی بسیار زیبایی با تاریخ 477 هجری قرار دارد که مقارن با زمان سلجوقیان و سپس رونق شهر اصفهان و پایتخت قرار گرفتن آن میباشد.

وجه تسمیه

 

در ریشه یابی نام ده که در مجاورت و مکاتبات یا به زبان فارسی به صورت ابیانه در آمده است. گاهی در ذهن بعضی ها به صورت ( آب ؟ یا نه = آب هست یا نه ) بیان شده است که البته توجیه درستی نیست وبرای ریشه یابی نام ده باید به گویش خود مردم ده رجوع کرد. مردم روستا نام ابیانه را  ویونه = ویانه  و خود را ویانه ای = ابیانه ای یا ویونج می نامند و می گویند این کلمه همان بیدبن و واژه ویانه از بیدانه و بیدستانه است که در مکاتبات و گفتار فارسی به صورت بیانه و ابیانه تحریف شده است.

 

شیوه معیشت

 

در گذشته اقتصاد روستا بر پایه باغداری ، کشاورزی و دامپروری  استوار بود. باغهای میوه در جنوب و در کنار رودخانه، مراتع سرسبز در اطراف وپیرامون روستا و آغلهای دام و انبار علوفه در زمینهای نزدیک روستا بچشم میخورد.

 

 

 

ویژگیهای زمین شناسی منطقه

اشتوکلین عمده ترین ساختمان در رشته کوههای بین کاشان – اردستان ( که دره ابیانه را شامل می شود ) را طاقدیس بزرگ بالا آمده می داند که هسته مربوطه به پالئوزوئیک – تریاس آن در منطقه ابیانه و چیمه رخنمون دارد . روند محور این طاقدیس شمال غرب – جنوب شرق بوده که بر روند عمومی منطقه منطبق است . قدیمیترین تشکیلات زمین شناسی در منطقه مربوط به تشکیلات پرکامین است که بر روی آن به ترتیب تشکیلات پالئوزوئیک قرار دارد . تشکیلات دوران چهارم شامل تشکیلات پلیوستوسن و آبرفتهای قدیمی می باشد .جنس سنگهای دره ابیانه متفاوت بوده ، به طوری که تشکیلات پالئوزوئیک از قبیل د.ل.میتهای سبز رنگ ماسه سنگهای قرمز رنگ ، آهکهای تربلویت دار بر روی ماسه سنگها ( ماسه سنگ کنگلومرای ابیانه با ضخامت 50 متر و دانه های ریز قرمز رنگ که دارای میان لایه های مارن ماسه ای و شیل می باشد ، به طور هم شیب ولی با وقفه ای در رسوب گذاری و بر روی نهشته های پرمین قرار گرفته است ) دیده مس شود . لذا در اثر فعالیتهای تکنونیکی و گسلی کاملا خرد شده و ایجاد پرتگاههایی را نموده است .

زمین شناسی منطقه

مخروط افکنه : حدود 400 متر بعد از دو راهی نطنز – کاشان به طرف دره ابیانه اولین واحد ژئومورفولوژی که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند واحد مخروط افکنه است . این مخروط افکنه ، بزرگترین مخروط افکنه در منطقه کرکس نطنز در مصب رودخانه برزورد و چیمه رود ( رود هنجن ) قرار دارد که ارتفاع آن از 1500 متر شروع و در 1100 متری خاتمه می یابد .

سنگها

سنگهای موجود در دره ابیانه بسته به نوع و جنس ، مقاومت متفاوتی را در برابر فرسایش از خود نشان داده اند و این امر موجب ایجاد فرمها و اشکال مختلفی در منطقه مورد مطالعه گردیده است . بدلیل شرایط آب و هوایی خشک – نیمه خشک دره ابیانه ، فرایندهای فرسایش مکانیکی بیش از شیمیایی موثر هستند . در قسمتهای مرتفع و شیبهای تند این منطقه ، تخریب مکانیکی بسیار شدید است . زیرا پوشش گیاهی و پوشش خاک که موجب محفوظ نگهداشتن زمین در مقابل تغییرات حرارتی می شود وجود ندارد . یکی از نمونه های قابل توجه ریزش سنگ در اطاف روستای ابیانه دیده می شود . این روستا در دره نسبت عمیق و در دامنه دیواره های مرتفع و تقریبا قائم کوه قرار گرفته است . و جنس سنگهای قسمتهای بالائی دره ، اهکی و ماسه سنگی است و دارای شکستگیهای زیاد است . چنین شرایطی باعث شده است که آهکها به صورت قطعات ک.چک و بزرگ سقوط کنند و به روستا به حرکت درآیند . چنین وضعی می تواند تهدیدی دائم برای مردم روستای ابیانه باشد . با توجه به کیفیت ساختمانی منطقه و آب و هوا ، باد نقش فرسایشی مهمی در این دره انجام نمی دهد و فرسایش بادی در مقایسه با سایر پدیده ها اهمیت چندانی ندارد .

موقعیت و نحوه استقرار

روستای ابیانه بر دامنه کوه مستقر شده و از شیب به طرف بالا رشد میکند. دو قلعه به نامهای قلعه هرده و قلعه پل درقفا و درسمت شمالی آن قرار گرفته اند، در قسمت جنوبی روستا پس از بالا رفتن از بستر رودخانه ( قسمت اغات ) قلعه دیگری بنام قلعه همونه دیده میشود. در موارد خطر این نحوه استقرار از نظر سوق الجیشی امتیازی محسوب میشد و این بخاطر تسلط روستا بر دشت و همچنین پناه گرفتن برسینه کوه و دفاع طبیعی آن بوده است.

بناهای مسکونی ابیانه :

ساختمانهای موجود در روستا از دوره سلجوقیان به بعد میباشند که در طول این سالها بارها مورد مرمت و باز سازی قرار گرفته اند.

- خانه های دوره سلجوقی : فرم این خانه ها دارای یک ایوان جنوبی به ارتفاع 5 متر است. اطراف این ایوان خانه های دو طبقه بالا رفته و اتاقها قرار دارد و در هر خانه یک فضای باز بنام صفه تعبیه شده و این از آن جهت بوده که خانه ها حیاط ندارد و بعنوان حیاط مسقف کار میکرده است و همچنین برای مراسم عزا و عروسی مورد استفاده قرار میگرفته است.

- خانه های دوره صفویه : در این دوره توجه بیشتری به صفه شده وخانه های چهار صفه ای پیشرفت کرده است . قرینه سازی در آن ها رعایت شده و تزئینات داخلی هم کامل اً از دوره قبل متمایز است. - خانه های دوره قاجاریه : از اواخر دوره صفویه در وضع عمومی روستا رکود بوجود آمد و تا اواخر دوره قاجار ادامه داشت.

در ابیانه آثار تاریخی متعددی وجود دارد که اسامی برخی از آنها از این قرار میباشد

آتشکده یا هرپک 

این بنا بر خلاف اصول ساختمانی محل از پایه تا پوشش سقف با طاق ضربی و با سنگ لاشه و گچ ساخته شده دارای چهار طاق ی میباشد و همچنین مردم محله نام قدیمی دیگری بنام برازه(مخفف برآذر:برآذرگاه ) به این ساختمان اطلاق کرده اند و همچنین دلایل زیادی که نشان دهنده آتشکده بودن این محل میباشد و چون محل تجمع مردم بوده تا امروز نیز به همان صورت باقی مانده است.

قلعه پایین ده

برقله سنگی بریده ای بنا ش ده که پناهگاه مناسبی برای اهالی محله پایین ده روستا بوده است

قلعه پل

که بر ستیغ کوه سنگی مشرف و مسلط بر خانه ها محله پل میباشد

قلعه پله همونه

قلعه محل یسمان بر دامنه جنوبی روستا ساخته شده که ظاهر اً جدید تر به نظر میرسد ولی خاکبرداریهای انجام شده و بدست آوردن سفالهای شکسته لعابدار نشان میدهد که بنای آن نیز قدیمی بوده و احتمال اً دیواره های آن بعدا ً در توسعه قلعه ، نوسازی شده است.

قلعه شکاکی

درجبهه جنوبی مزرعه گهه بالا (درفاصله تقریبی 15 کیلومتری سمت شمال غرب ابیانه) روی تپه ای کم ارتفاع آثار مخروبه این قلعه دیده شده است

معبد هرشوگا

که به اشتباه به آتشکده معروف شده درصورتی که هرشوگا نام مکانی است که پارچه ها را بعد از آماده کردن برای آهار دادن به این محل می آورده اند و آن را شو (آهار دادن ) میدادند .

خانقاه

در زمان شاه عباس صفوی رونق یافته است. که خانه های دوروبر آن محله را پ َ خون گاه : پس خانقاه ، و مردم محل را نیز ، پخ ونگاهی : پس خانقاهی مینامند ، که علت ساخت آن توجه و آمد و شد مقامات و سران دولتی به این روستا و تهیه خانه ای برای پذیرای و سکونت آنان بوده است که بعدا ً به علت رفت و آمد دراویش مردم ده با تهیه خانه دیگری سکونت موقتی برای آنان ساخته اند که آن را نیز خانقاه گفته اند .

درسال1384 برخی از بنا های با ارزش ابیانه به ثبت ملی رسیدند،که عبارتند از:

 

 

ردیف	نام بنا	شماره ثبت	قدمت	موقعیت
1	خانه خلیلیان	12109	صفوی	محله هرده
2	خانه جهونه	12110	صفوی	محله پل
3	خانه صفره	12112	صفوی	محله هرده
4	خانه عزیز ابیانه ای	12331	قاجاریه	محله یوسمان
5	خانه نعیمی	12333	قاجاریه	محله یوسمان
6	خانه گوهر محسنی	12334	قاجاریه	محله میان ده
7	حمام هرده	12335	قاجاریه	محله هرده
8	خانه کیا گنده	14885	صفوی	محله یوسمان
9	اب انبار و مسجد پالیزه	14891	صفوی	محله یوسمان
10	مسجد جامع ابیانه	14896	صفوی	محله هرده
11	زیارتگاه هینزا	14897	صفوی	جنوب شرقی  ابیانه
12	نخلگاه پرزله	14898	قاجاریه	محله پل
13	دبستان دانشوری	14899	پهلوی	ابتدای بافت روستا
14	خانه وقف اولادی	14902	قاجاریه	محله پل
15	خانه امینی نیا	14903	صفوی	میان ده
16	خانه نخلی	14913	صفوی	محله هرده
17	خانه حقیقی	14915	قاجاریه
18	خانه ظهیری	14916	صفوی	محله یوسمان
19	امامزاده(زیارتگاه)	14920	قاجاریه	محله هرده
20	مسجد پنجه علی	14925	پهلوی	محله پنجه علی
21	مسجد حاجتگاه	14930	صفوی	زیارتگاه
22	مسجد پر زله	14932	صفوی	محله پل
23	دبیرستان ابیانه	14934	پهلوی	زیارتگاه
24	آب انبار میان ده	14942	قاجاریه	میان ده
25	نخلگاه زیارت	14943	قاجاریه	محله هرده
26	اتشکده ابیانه	14981	ساسانی	میان ده

 

 

برکرفته از سایت بنجره ای رو به تاریخ

بناهای مذهبی :

در جنوب شرقی ده ، دره کم عرض و طویلی شامل باغهای میوه قرار دارد که به هیانزا شهرت دارد. در منتهاالیه جنوبی باغها ، راه تنگ و باریکی است که از پیش آمادگی صخره های سنگی مرتفعی شکل گرفته و این نقطه شهرت به گله هینزا پیدا کرده است. در دل صخره جنوبی تو رفتگی اتاق مانندی است که جلوی آن پنجره چوبی نصب شده و ساختمان زیارتگاهی بنا شده مشهور به گذرگاه بی بی زبیده خاتون است .

مسجد یسمان

در میان محله یسمان واقع و اثر نوشته ای تاریخی ندارد. اما به گفته آقای خوانساری ابیانه از بناهای قبل از دوره صفویه است.

مسجد جامع

تاریخ اولیه بنای آن 447 ه.ق میباشد که برروی محراب آن ذکرشده است. که مسلم اً تاریخ بنای ساختمان اصلی و محراب و منبر ، ستونها و سرستونها وسط سالن بزرگ هم مربوط به این تاریخ یا دوره سلجوقی و پایتخت قرار گرفتن اصفهان میباشد.

مسجد پرزله

این مسجد در محله معروف پرزله واقع است. بنای اصلی آن در دوره صفویه است . بصورت یک سالن بزرگ بوده که در اواخر دوره قاجاریه شبستان کم عرض جزیی به آن اضافه شده است.

مسجد حاجتگاه

این مسجد در قسمت غربی ده و در کنار قبرستان سابق واقع است. وجود این نام برای مسجد احتمال اً به دلیل داستانهایی است که از حاجت دادن بیماران در این مسجد صورت گرفته است. ساخت این مسجد را به دوره صفویه نسبت داده اند. در جلو در ورودی مسجد تختگاهی است بنام تخت مزگه یا تخت مسجد وجود دارد که برای هواخوری و یا آمادگی انجام فرایض مذهبی مورد استفاده بوده است .

امامزاده ابیانه

این مکان در محله پایین ده واقع شده است و بنام زیارت معروف است. این مکان مدفن دو نفراز فرزندان امام موسی کاظم (ع) بنام شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی است. این بنا که حیاط و حوض زیبایی دارد، دارای گنبد کاشیکاری فیروزه ای رنگی است که درمیان خانه های سرخ رنگ ابیانه جلوه ای خاص دارد.

مسجدهای یک اتاقة دیگری نیز در محله های مختلف روستا وجود دارند

 

بناهای عمومی :

 

حمام ها

دو باب حمام که به اصطلاح مردم ده گرم آوه : گرمابه میگفتند .که یکی در محله پایین ده ودیگری در محله یسمان میباشد.

آسیابها

دارای سه آسیاب آبی میباشد که یکی از آنها درسمت غربی مسجدحاجتگاه قرار گرفته است.چاه آبی : که این چاه در مزرعة گهه بالای ابیانه واقع در قل ع ه شکاکی واقع بوده است .

قبرستان قدیمی

که این قبرستان قدیمی ده در قسمت شرقی قلعه شکاکی واقع بوده است

مردم شناسی :

مراسم و آداب و رسوم

از مراسم مهم در ابیانه شامل مراسم مذهبی ، مراسم عید نوروز و مراسم ازدواج میباشد که هر کدام از آنها به اختصار بدین قرار میباشد

مراسم مذهبی

شامل ماه محرم، نخل برداری، ماه مبارک رمضان،نماز عید فطر،مراسم عزاداری و مراسم خاک سپاری فوت شدگان،عید فطر و عرفه آخر سال میباشد.

مراسم عید نوروز

شامل روز شماری سال ، روزی که کرد به کوه می رود،جشن نوروز، سیزده بدر و مراسم جشن پایان سال (چهارشنبه سوری ) می باشد.

مراسم ازدواج

جزئیات ازدواج ، مراسم عقد ، روز عروسی شامل : حمام یا برگرماده ، هیزم عروسی ، میوه بونی ( میان بامی ) ، خوان بری ، پاتختی و هدایای این روز و دیگر این مراسم زایمان و نامگذاری نوزاد می باشد .

واژه شناسی و زبان شناسی

زبان مردم این ده که با آن گفتگو میکنند بنام فرس قدیم معروف است و شعبه ایست از زبان رایج مردم منطقه نطنز _ سیمه _ جوشقان قالی و با زبان بعضی از نقاط مرکزی ایران و زبان مردم حدود سمنان وسبزوار نزدیکی و همانندیهایی دارد. از خصوصیات این زبان این است که از لحاظ ساختار ، درگردش خود خیلی روان است واژه ها را صریح ادا میکند.دنباله واژه ها را کش و قوس آنچنانی نمی دهد تا لهجه ای به وجود آورد ، به آسانی به فارسی برمیگردد .

صنایع دستی

از جمله هنرهای دستی می توان به جاجیم ، گلیم که در نوعهای مختلف موئی ، نمدی و پشتی است .قالی وقالیچه ، جوال ، شال ، زری بافی ، طنابهای موئی ، سبد بافی ، آویزهای تزئینی ، سوزن دوزی ، نوار دوزی و تکیه دوزی می باشد که در همه این هنرها دست انسان هنرمند در بوجود آوردن آن نقش اصلی ایفا کرده است که با مواد اولیه ای که در روستا یافت می شود این فعالیتهای اقتصادی _ هنری انجام می پذیرد .