این را فعلا داشته باشید تا از دوست عزیزم آقای امیر همایونی در خواست کنم شرح کامل تری را در اختیارتون بذاره.
|
|
این مسجد، در حقیقت، مجموعهاى از ساختمانها و آثار هنرى دورههاى بعد از اسلامِ تاریخ ایران است که یادگارهایى از پادشاهان، وزیران، امیران، بزرگان و بانوان خیّر ایرانى بعد از اسلام را در بر دارد و بخشى از تحولات معمارى دورههاى اسلامیِ تاریخِ ایران را، در مدت هزار سال، نشان مىدهد. بخشهاى ممتاز و جالب توجه این مسجد بدین قرارند: |
| |
|
|
- صفههاى کوچک سمت راست دالان ورودى که با ستونهاى مدور و گچبرىهاى زیبا تزئین یافتهاند و مجموعهاى از آثار دورهٔ دیلمى در قرن چهارم هجرى قمرى است. |
| |
|
|
- گنبد خواجه نظامالملک وزیر مشهور ملکشاه سلجوقى که در سالهاى ۴۶۵ تا ۴۸۵ هجرى قمرى ساخته شده است. کتیبهٔ کوفى این گنبد که در ضلع جنوبى مسجد واقع شده، حاوى نام پادشاه وقت، ملکشاه و وزیر او خواجه نظامالملک است. عنوان ملکشاه در این کتیبه «یمین خلیفهاللّه امیرالمؤمنین» ذکر شده است. خلیفهٔ عباسى در آن زمان «المعتصم باللّه» بوده است. چهل ستونى که در منتهىالیه غربى این ضلع واقع شده، از دورهٔ شاهعباس اول صفوى است، که در سال ۱۰۱۹ هجرى قمرى به ساختمانهاى مسجد افزوده شده است. |
| |
|
|
- چهل ستون که در سمت چپ دالان ورودى واقع شده و در ساخت آن از سبک ابنیهٔ سلجوقى پیروى شده است، از آثار دورهٔ پادشاهان آلمظفر در قرن هشتم هجرى قمرى است. |
| |
|
|
- ساختمان ایوان جنوبى مسجد از قرن ششم و تزئینات داخل و خارج آن از قرن هشتم، نهم، دهم و یازدهم هجرى قمرى است. دو منارهٔ این ایوان ظاهراً در عهد حسنبیک ترکمان افزوده شده است و در دورهٔ این امیر آققویونلو و پادشاهى طهماسب اول و شاهعباس دوم، تغییرات ضرورى مسجد به انجام رسیده و داخل و خارج این ایوان، با تزئینات کاشىکارى آراسته شده است. در بین مقرنسهاى تاق این ایوان، نام «ابونصر حسن بهادر» که بانى تعمیرات و الحاقاتى در این مسجد بوده است. در یک لوحهٔ کاشىکارى مربوط به سال ۸۸۰ هجرى قمرى ثبت شده است. |
| |
|
|
- تزئینات کاشىکارى اطراف صحن از دورهٔ حسنبیک ترکمان معروف به اوزون حسن و از قرن نهم هجرى قمرى است. |
| |
|
|
- ایوان شرقى مسجد مشخصات معمارى دورهٔ سلجوقى را از قرن ششم به خوبى حفظ کرده است. داخل این ایوان با گچبرىهاى قرن هشتم آراسته شده و کتیبهٔ کاشىکارى آن حاکى از تعمیرات در دورهٔ شاه سلیمان صفوى است. |
| |
|
|
- صفهٔ عمر در شرق این ایوان واقع شده است که در دورهٔ قطبالدین محمود، شاه آلمظفر، به وسیلهٔ «مرتضى بن الحسن العباسى الزینبی» در محل بناى قدیمى دیگرى ساخته شده است. در دورهٔ حکومت موقتى اشرف افغان تعمیر شده و به دستور او کتیبه و لوحههایى به این صفه افزوده شده است. |
| |
|
|
- ایوان غربى مسجد که ساختمان آن از قرن ششم هجرى است و با تزئینات کاشىکارى آن دوره که بیشتر از نوع خطوط بنایى است، آراسته شده است. این ایوان در دورهٔ پادشاهى شاه سلطان حسین صفوى تعمیر و تزئین شده و با کتیبهها و لوحههایى در قالب خطوط مختلف زینت یافته است. |
| |
|
|
در شمال ایوان غربى، مسجد کوچکى از دورهٔ اولجایتو (ایلخان مسلمان مغول) واقع شده است که محراب عالى گچبرى شدهٔ آن در سال ۷۱۰ هجرى قمرى به دستور وزیر ایرانى او «محمد ساوی» ساخته شده و تاقهاى آجرى متنوعى دارد. محمد ساوى در سال ۷۱۱ هجرى قمرى بر اثر سعایت بدگویان به دستور اولجایتو کشته شد؛ ولى این اثر ارزندهٔ دورهٔ صدارت او همچنان نام او را در تاریخ جاویدان کرده است. نام استاد حیدر اصفهانى که سازندهٔ این محراب عالى گچبرى شده است، نیز در آخر حاشیهٔ کتیبهٔ محراب، بر جاى مانده است. |
| |
|
|
در غرب ایوان غربى و مسجد اولجایتو، شبستانى از دورهٔ حکومت سلطان محمد بن بایسنقر تیمورى وجود دارد که سال ساختمان ۸۵۱ هجرى قمرى است و بانى آن «عمادبن مظفر ورزنهای» است که از امراى لشکر وى بوده است. کتیبهٔ ثلث زیاى سردرِ این شبستان تاریخى را «سید محمود نقاش» خطاطى کرده است. عمادبن مظفر، مسجد باشکوهى هم در محل تولید خود (ورزنه)، بنا کرده است. |
| |
|
|
- ایوان شمالى مسجد معروف به صفهٔ درویش از قرن ششم و کتیبهٔ گچبرى داخل آن از دورهٔ شاه سلیمان صفوى است. تزئینات کاشىکارى نماى خارجى آن از اقدامات ادارهٔ باستانشناسى اصفهان در سالهاى ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ هجرى شمسى است و به این مناسبت، کتیبهاى به خط بنّایى به یادگار گذاشته شده است. در طرفین ایوان شمالى و شمال آن، چهل ستونهایى از قرن ششم هجرى موجود است که مخصوصاً چهل ستون شرقى آن تاقهاى متعدد با نقوش مختلف آجرى دارد و از قسمتهاى جالب این بناى عظیم تاریخى به شمار مىرود. |
| |
|
|
شمالىترین اثر تاریخى مسجد جمعه، گنبد تاجالملک مشهور به گنبد خاکى است که بانى آن «ابوالغنائم تاجالملک خسرو فیروز شیرازی» وزیر دیگر ملکشاه سلجوقى است. سال ساختمان آن در کتیبهٔ دور گنبد، سال ۴۸۱ هجرى قمرى ذکر شده است و در بین آثار دورهٔ سلجوقى اثر بىهمتایى به شمار مىرود. |
| |
|
|
در آثار تاریخى موجود در مسجد جمعهٔ اصفهان، غیر از سبکهاى مختلف معمارى، انواع خطوط کوفى، ثلث، بنّایى، نسخ و نستعلیق را به زبان فارسى و عربى، به نثر و به نظم مىتوان مشاهده نمود. |
| |
|
|
- ساختمان حوض وسط مسجد نیز در زمان سلطنت شاهمحمد خدابندهٔ صفوى، پدر شاهعباس اول، به وسیلهٔ شخصى به نام «یوسف آقا» بنا شده است. | |